XỬ TRÍ CỐ ĐỊNH TẠM THỜI NGƯỜI BỆNH GÃY XƯƠNG
I. ĐỊNH NGHĨA
Gãy xương là một tình trạng mất tính liên tục của xương, nó có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức từ một vết rạn cho đến gãy hoàn toàn của xương.
Nguyên tắc cố định xương gãy:
– Không đặt nẹp trực tiếp lên da thịt nạn nhân phải có đệm lót ở đầu nẹp, đầu xương (không cởi quần áo, cần thiết rạch theo đường chỉ).
– Cố định trên và dưới ổ gãy, khớp trên và dưới ổ gãy, riêng xương đùi bất động 3 khớp.
– Bất động chi gãy ở tư thế cơ năng: Chi trên treo tay vuông góc, chi dưới duỗi thẳng 180o.
– Trường hợp gãy kín phải kéo chi liên tục bằng một lực không đổi trong suốt thời gian cố định.
– Trường hợp gãy hở: Không được kéo nắn ấn đầu xương gãy vào trong, xử trí vết thương để nguyên tư thế gãy mà cố định.
II. CHỈ ĐỊNH
Các trường hợp gãy xương do bệnh lý hoặc do chấn thương nhằm giảm đau, hạn chế di lệch, hạn chế các tổn thương thứ phát.
III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH
Không có chống chỉ định tuyệt đối trong việc cố định chi gãy. Tuy nhiên không kéo nắn đầu xương gãy với gãy xương hở.
IV. CHUẨN BỊ
Người thực hiện: Bác sỹ chấn thương hoặc bác sỹ đa khoa, điều dưỡng đã được đào tạo về chấn thương.
– Khử khuẩn tay, đeo găng, đội mũ, khẩu trang vô khuẩn.
Dụng cụ
– Nẹp: nẹp phải đảm bảo đủ độ dài, rộng và dày. Một số loại nẹp: nẹp gỗ các cỡ, nẹp Cramer, nẹp máng Beckel, nẹp hơi, nẹp plastic…
– Bông: Dùng để đệm lót vào đầu nẹp hoặc nơi ụ xương cọ xát vào nẹp
– Băng cuộn: Dùng để buộc cố định nẹp. Băng phải đảm bảo: Rộng bản, dài vừa phải, bền chắc.
– Băng dính to bản.
– Thuốc giảm đau toàn thân hoặc giảm đau tại chỗ Xylocain 2%
Người bệnh: Được giải thích về kỹ thuật sắp làm.
– Được giảm đau bằng thuốc giảm đau toàn thân hoặc phong bế thần kinh vùng chi bị gãy.
Hồ sơ bệnh án: Được làm hồ sơ cẩn thận, chụp XQ xác định tổn thương xương tuy nhiên các trường hợp cấp cứu cần cố định xương gãy trước khi cho người bệnh đi chụp XQ.
Nơi thực hiện: khoa cấp cứu hoặc phòng thủ thuật sạch với các gãy xương hở
V. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
– Kiểm tra lại hồ sơ người bệnh
– Khám và đánh giá lại người bệnh, xác định vị trí gãy xương.
Có nhiều cách cố định xương gãy phụ thuộc vào vị trí xương gãy
Gãy xương sườn và xương ức
– Dùng băng dính to bản cố định xương sườn gãy bằng cách dán nửa ngực phía bị gãy cả phía trước lẫn phía sau.
Gãy xương đòn: Dùng băng số 8: cần 2 người tiến hành.
Người 1: Nắm 2 cánh tay nạn nhân nhẹ nhàng kéo ra phía sau bằng một lực vừa phải, không đổi trong suốt thời gian cố định.
Người 2: Dùng băng băng kiểu số 8 để cố định xương đòn.
Chú ý: Phải đệm lót tốt ở hai hố nách để tránh gây cọ sát làm nạn nhân đau khi băng.
Gãy xương cánh tay
– Ðể cánh tay sát thân mình, cẳng tay vuông góc với cánh tay (tư thế co).
– Ðặt 2 nẹp, nẹp trong từ hố nách tới quá khuỷu tay, nẹp ngoài từ quá bả vai đến quá khớp khuỷu. (Hình 1a)
– Dùng 2 dây rộng bản buộc cố định nẹp: một ở trên và một ở dưới ổ gãy. (Hình 1b)
– Dùng khăn tam giác đỡ cẳng tay treo trước ngực, cẳng tay vuông góc với cánh tay, bàn tay cao hơn khuỷu tay, bàn tay để ngửa.
– Dùng băng rộng bản băng ép cánh tay vào thân mình. Thắt nút phía trước nách bên lành. (Hình 1c)
Hình 1: Kỹ thuật cố định trong gãy ương cánh tay.
Gãy xương cẳng tay
– Ðể cẳng tay sát thân mình, cẳng tay vuông góc cánh tay. Lòng bàn tay ngửa.
– Dùng hai nẹp: Nẹp trong từ lòng bàn tay đến nếp khuỷu tay, nẹp ngoài từ đầu các ngón tay đến quá khuỷu. (Hình 2A a) hoặc dùng nẹp Cramer tạo góc 90° đỡ cả xương cẳng tay và cánh tay (Hình 2B)
– Dùng 3 dây rộng bản buộc cố định nẹp bàn tay, thân cẳng tay (trên, dưới ổ gãy) (Hình 2A b)
– Dùng khăn tam giác đỡ cẳng tay treo trước ngực. (Hình 2Ac)
Hình 2: Kỹ thuật cố định trong gãy ương cẳng tay với nẹp gỗ(A) và nẹp Cramer (B).
Gãy xương cột sống
– Đặt người bệnh nằm thẳng trên ván cứng.
– Tùy thuộc người bệnh nghi ngờ tổn thương vùng cột sống nào mà lựa chọn đặt nẹp cột sống cổ, ngực hoặc thắt lưng cho người bệnh rồi chuyển đến cơ sở chuyên khoa.
Gãy xương đùi: Cần 3 người làm.
Người thứ nhất: luồn tay đỡ đùi ở phía trên và phía dưới ổ gãy.
Người thứ hai: đỡ gót chân và giữ bàn chân ở tư thế luôn vuông góc với cẳng chân. Người thứ ba: đặt nẹp. Cần đặt 3 nẹp. (Hình 3a)
+ Nẹp ngoài từ hố nách đến quá gót chân
+ Nẹp dưới từ vai đến quá gót chân
+ Nẹp trong từ bẹn đến quá gót chân
Dùng dải dây rộng bản để buộc cố định nẹp ở các vị trí: trên ổ gãy, dưới ổ gãy, cổ chân, ngang ngực, ngang hông, dưới gối (Hình 3b)
Hình 3: Kỹ thuật cố định trong gãy ương đùi.
Gãy xương cẳng chân.
Cần 2 nẹp dài bằng nhau và 3 người làm:
Người thứ nhất: đỡ nẹp và cẳng chân phía trên và dưới ổ gãy.
Người thứ hai: Đỡ gót chân, cổ chân và kéo nhẹ theo trục của chi, kéo liên tục bằng một lực không đổi.
Người thứ ba: Ðặt 2 nẹp (Hình 4 a)
Nẹp trong từ giữa đùi đến quá gót.
Nẹp ngoài từ giữa đùi đến quá gót.
Hoặc đặt nẹp Cramer tạo góc 90 ° đỡ bàn chân và cẳng chân (Hình 5 a)
– Buộc dây cố định nẹp ở các vị trí: Trên ổ gãy và dưới ổ gãy, đầu trên nẹp và băng số 8 giữ bàn chân vuông góc với cẳng chân. (Hình 4b)
Hình 4: Kỹ thuật cố định trong gãy ương cẳng chân bằng nẹp gỗ.
Hình 5: Kỹ thuật cố định trong gãy ương cẳng chân bằng nẹp Cramer.
THEO DÕI
– Mạch, huyết áp, tình trạng đau của người bệnh.
– Kiểm tra tưới máu vùng ngọn chi bị gãy và cố định
– Các tổn thương khác đi kèm nếu có.
VII. TAI BIẾN VÀ XỬ TRÍ
– Di lệch xương gãy: Do cố định xương chưa tốt hoặc kéo nắn xương chưa thẳng trục. Cần chụp XQ kiểm tra và nẹp cố định lại xương gãy tránh di lệch
VIII. Phòng bệnh
Tăng cường thể lực.
Tránh các hoạt động nguy hiểm.
Sử dụng các dụng cụ bảo hộ.
Khám sức khỏe định kỳ.
Kết luận
Cố định tạm thời là một kỹ năng sơ cứu quan trọng, giúp giảm đau, hạn chế biến chứng và tạo điều kiện cho việc vận chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế. Việc thực hiện đúng các bước cố định sẽ góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy hiểm cho người bệnh.
